محمد بن ابوالقاسم خوارزمیبقالیبقّالی، زین المشایخ و ابن بایجُوک؛ ادیب، فقیه و مفسر حنفی در قرن ششم بود. ۱ - معرفی بقالیبَقّالی، ابوالفضل محمدبن ابوالقاسم خوارزمی ملقب به آدمی، زین المشایخ و ابن بایجُوک؛ ادیب، فقیه و مفسر حنفی در قرن ششم. در۴۹۰ در خوارزم متولد شد و در همان‌جا به تحصیل پرداخت. جز زمخشری که بقالی از شاگردان سرشناس و مبرّز او بوده [۱]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۲۸۲، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
[۲]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۹، ص۵، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۳]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۴۰، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
[۴]
عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة، ج۱، ص۱۶۲، کراچی ۱۳۹۳.
در منابع از دیگر استادان وی نامی برده نشده است.
او علوم معانی و بیان، نحو و لغت را از زمخشری فراگرفت، حدیث را هم از وی شنید و از عالمان نامی زمان خود شد. بقالی در ۵۳۸، پس از مرگ زمخشری، به عنوان عالمی جامع و همتای استاد خود، به جای او به تدریس پرداخت. [۵]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۴۰، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
[۶]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۹، ص۵، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۷]
عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة، ج۱، ص۱۶۲، کراچی ۱۳۹۳.
[۸]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۲۱۵، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
یاقوت حموی [۹]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۹، ص۵، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
اخلاق، اعتقاد و دانش او را ستوده و آورده است که در ترسّل و نقد شعر نیز دست داشته است.
از کتابهای منسوب به او مفتاح التنزیل در تفسیر قرآن، تقویم اللسان در نحو، الاعجاب در اِعراب، البدایة (الهدایة) در بلاغت، منازل العرب، شرح اسماءاللّه الحسنی، اسرار الادب و افتخار العرب قابل ذکرند. [۱۰]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۹، ص۵، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۱۱]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۴۰، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
[۱۲]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۳۳۵، بیروت ۱۹۸۶.
درگذشت او را در جرجانیة خوارزم به سال ۵۶۲ [۱۳]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۲۸۲، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
[۱۴]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۱۹، ص۵، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت.
[۱۵]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، ج۱، ص۲۱۵، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴.
و نیز در ۵۶۱ [۱۶]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۴۰، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
نوشته‌اند.
۲ - فهرست منابع(۱) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۲) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳. (۳) عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۴/۱۹۶۴. (۴) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۴، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴. (۵) عبدالحی بن عبدالحلیم لکنوی، الفوائد البهیة فی تراجم الحنفیة، کراچی ۱۳۹۳. (۶) یاقوت حموی، معجم الادباء، مصر ۱۳۵۵ـ۱۳۵۷/۱۹۳۶ـ ۱۹۳۸، چاپ افست بیروت. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بقّالی»، شماره۱۱۸۲. |